De geopolitiek van (Kleur) Grondstoffen

Duizelingwekkend… is het woord en het gevoel wat de afgelopen jaren het meest in me opkomt. Bij de Coronajaren, de verschrikkelijke oorlog in Oekraïne, de afschuwelijke aanslag in Israël, de mensonterende situatie in Gaza daarna en de recente ontwikkelingen in Iran. Het brengt de mondiale verwevenheid en daarbij behorende machtsverhoudingen in de wereld aan het oppervlak. De decades-lange tocht van alle grote bedrijven naar China met de bijbehorende afhankelijkheid (meer dan 80% van alle grondstoffen) ervan, de energieprijzen die omhoog kunnen schieten bij elke actie die er ergens in een olieproducerend of transporterend land gebeurd wat ook weer doorsijpelt naar bijna elk product wat we (willen of moeten) kopen en zelfs het feit dat Corona (en mogelijk toekomstige virussen) een pandemie kon worden – en niet een landelijke of regionale epidemie – komt voor een groot deel door de mondiale samenhang en mobiliteit.
Het leven brengt het goede in mensen naar boven, maar het legt ook bloot wat er soms zo verschrikkelijk mis is met de “mensheid”.

Ik vraag me regelmatig af wat de rol van de overheid, zowel in Nederland als Europa (mijn regio), hierbij is. Mijn stelling is dat een overheid een veel crucialere bijdrage heeft dan door sommige economen wordt gezegd. Ik weet ook wel dat consumenten en bedrijven de belangrijkste aanjagers zijn van de economie en wat “hot” is en wat “not”, welke trend succesvol wordt, welke innovaties er doorbreken. Maar de overheden zijn in staat te faciliteren om de ontwikkelingen te maken én te breken. Kijk alleen maar naar de “stikstof” crisis en hoe ons land daardoor (zoals sommigen zeggen) stilstaat: huizen die niet gebouwd kunnen worden, bedrijven die in de wachtrij staan om aangesloten te worden op het energienetwerk, bedrijven die niet naar Rotterdam komen en bestaande bedrijven die niet uitbreiden…ik blijf even af van de discussie waardoor dit allemaal komt (kun je wel 3 blogs aan wijden), maar met een overheid die niet kiest en geen (middellange termijn) visie en richting wil geven kan dit uiteindelijk leiden tot keuzes die door consument en bedrijven worden gemaakt en vanuit hun eigen perspectief…en of we daar altijd, voor een brede groep in de samenleving, beter van worden of meer welzijn voor alle burgers door krijgen is maar de vraag.

Kijk naar de rol die Nederlandse en Europese overheden gespeeld hebben bij de jarenlange bezuinigingen op (en sowieso te weinig uitgeven aan) defensie, decades is er “vertrouwd” op de immense defensie van Amerika (wat hen overigens ook geen windeieren heeft gelegd!), waardoor er nu “ineens” heel veel geld naar toe moet in een budget die geheel gericht was op het zo min mogelijk moeten budgetteren aan defensie (Nederland: naoorlogse jaren zakkend van 4% tot het dieptepunt rond 2014 met net iets boven de 1% van het bbp). Wie had rekening gehouden (en willen houden) met een President die deze afhankelijkheid niet langer accepteert én erop acteert?

Kijk naar de rol van Nederlandse en Europese overheden bij die al eerder gemelde exodus van bedrijven, ook kleurgrondstoffen, naar China. De arbeidslonen waren veel lager en het kwam iedereen wel goed uit dat al die vervuilende fabrieken uit Europa weg waren, overlast gevende mijnen werden gesloten en de regels en wetgeving (ECHA, REACH) werden dusdanig aangescherpt dat een terugkeer bijna onmogelijk werd. Wie had (willen) bedenken dat de grote afhankelijkheid van China ons als een boemerang zou treffen in allerlei geopolitieke kwesties. President Trump kan China allerlei tarieven willen opleggen, maar als China niet of minder levert van bijvoorbeeld de zeldzame aardmetalen (wat het ook daadwerkelijk gedaan heeft) staat hij machteloos in de onderhandelingen (in ieder geval op de korte termijn). En datzelfde geldt voor Europa in haar wens om de recycling sector te ondersteunen, door bijvoorbeeld overheid gesubsidieerde goedkope virgin materialen te ontmoedigen vanuit China.

Maar kijk ook naar de rol van de overheden tijdens de Corona-jaren, waar aanvankelijk het nog “ieder voor zich” was en een afwachtende houding, maar uiteindelijk de leidende rol van de overheden heeft gefaciliteerd dat er binnen een jaar succesvolle vaccins zijn ontwikkeld en uitgerold!

Mijn stelling is dat overheden terug moeten naar hun kernactiviteiten en veel minder micro-managen: heb een visie waar je met dit land (of regio) naar toe wilt, zet de grote lijnen uit, faciliteer dat bedrijven hun werk en innovatie kunnen doen en bescherm het welzijn van álle burgers.
Dit vereist mijns inziens wel dat onze overheden, waar vaak goedbedoelende en gedreven mensen werken, zich weer meer verlaten op kundige experts, de rechtstaat en gezaghebbende instituten respecteren, goede journalistiek beschermen, en zelfs motiveren, en de samenhang in de maatschappij met respect voor elke burger stimuleren.
Hoewel niet iedereen het daarmee eens zal zijn, er zeker ook fouten zijn gemaakt en het een periode van grote onzekerheid en lijden is geweest, blijven voor mij de Corona-jaren een positief voorbeeld van hoe onze maatschappij, met samenwerking van burgers-bedrijven-instituten-journalistiek/ media-overheid, kan functioneren.

Het aloude gezegde van “Regeren is vooruitzien” is gemakkelijk gezegd, maar zelden uitgevoerd. En dit is zeker ook zichtbaar in mijn vakgebied van kleur en de bijbehorende grondstoffen. Er zijn enorme tekorten (al dan niet kunstmatig gegenereerd), de prijzen schieten omhoog en de concurrentieslag heeft soms pijnlijke gevolgen (faillissementen, fusies, overnames, enorme toename van investeringsmaatschappijen).

Daarvoor is het wel nodig dat elke regio voldoende zelfstandig is en z’n eigen producten en diensten kan voortbrengen, er meer balans komt in de afhankelijkheid van andere regio’s (is 40% een mooie richting?). En misschien kunnen dan de, veelal, mannen (!) van deze wereld met veel minder geopolitiek gedoe en op basis van gelijkwaardigheid met elkaar overleggen en waar nodig onderhandelen.
En misschien kunnen we dan ook weer terug naar het pad van een internationale orde gebaseerd op recht (en gerechtigheid) en niet op macht.